Ontmoeting met de geschiedenis (100 x 80, 100 x 120, 100 x 80)

04/04/2014

Van de Babylonische, over de Egyptische en Romeinse ‘beschavingen’, dwars doorheen 20 eeuwen, tot op heden, hebben mensen getracht de wereld te ‘beheersen’. Van alle wezens op deze planeet, is de mens veruit het meest intelligente. Doch al te vaak heeft hij die gave misbruikt om zijn medemens te onderdrukken, zelfs te verdrukken. En dat alles met slechts één doel; macht en rijkdom. Beiden trekken een bloedig spoor doorheen de hele ons bekende geschiedenis, en waarschijnlijk reeds veel langer.

In ons geschilderd beeldverhaal gaan we terug tot Mesopotamië, dat we beschouwen als de bakermat van onze beschaving, met koning Hammoerabi van Babylon, ca. 1930 – 1888 v.C. De beroemde Sheik-el-Beled, heeft de leiding van de stoet van heersers, die vanuit het verre verleden naar ons toekomt. Hij is gevolgd door de Egyptische ‘ketterkoning’ Echnaton, die de zon aanbad, zijn gade en gevolg. Zij waren allen, in de letterlijke zin van het woord ‘heersers’.

Iets dichter in de tijd, waren het de Assyrische koningen die hun veroveringsdrang niet onder controle konden houden. Hun oorlogen en bezettingen waren uitzonderlijk wreed. De beroemdste van die veroveraars was koning Tiglatpiléser (730 v.C.). Zijn rijk strekte zich uit van de Perzische Golf, tot aan de Middellandse zee.

Aan diezelfde Middellandse zee ontmoeten we vervolgens de Griekse beschaving, het best bekend om de eeuwige machtsstrijd tussen Sparta en Athene, dat aan de grondslag ligt van de fameuze en rijke Griekse beschaving. Die kende haar grootste bloei onder het bestuur van Pericles (480 – 430 v.C). Hij maakte Athene tot de mooiste en meest invloedrijke stad van de toenmalig gekende wereld, een rol die later door Rome zou worden overgenomen. Helaas, de strijd om macht en bezit maakte ook daar een eind aan.

In de figuur van Keizer Augustus zitten we dan volop in de periode van de Romeinse ‘beschaving’. Na het Italiaanse grondgebied te hebben veroverd, wist deze machtige stad de naburige landen te onderwerpen, met inbegrip van Griekenland. Hun verre veroveringstochten doorheen het huidige Europa brachten hen eveneens in onze kontreien. Met de verovering van Gallië, kwam er een Gallo-Romeinse maatschappij tot stand, die langzamerhand de Frankische invloed en opvattingen onderging.

De Franken hebben uiteindelijk een nogal brutaal einde gemaakt aan de ‘liberale’ Romeinse invloed en beschaving hier bij ons. Zij liggen trouwens aan de basis van het ontstaan, en de macht van de adel, die de vrijheden van het volk beperkte, en hen meestal op ‘barbaarse wijze’ aan zich onderwierp. ‘Vrije boeren’ werden ‘horigen’, en vervangen door de ‘ridderstand’. Ook die figuren, eens ontdaan van alle nobele verhalen die veelal een grauwe werkelijkheid moesten verbergen, figureren in de stoet van overheersing, macht en geweld, die onze wereld kenmerkt doorheen de loop van zijn geschiedenis.

We ontmoeten de Vikingen, op zoek naar buit en nieuw land. Dank zij hen kreeg de zelfverklaarde adel hier nog meer macht, omdat zij de enigen waren die het volk bescherming konden bieden, uiteraard tegen een prijs, de totale horigheid.

Intussen was de hertekening van Europa een feit. De ‘bekering’ van koning Clovis gaf hieraan een definitieve impuls. Het streven naar één groot Christelijk wereldrijk werd vooral belichaamd door de Frankische koning Karel de Grote, die we eveneens op het schilderij ontmoeten. Doch zelfs met al die edele motieven, waarbij het eigenbelang nooit ver zoek was, was geweld en onderdrukking nooit ver af.

Intussen kennen we de befaamde volksverhuizingen, vaak ook gepaard aan extreem geweld, die Europa een ander uitzicht gaven. Ook die volksverhuizers lopen mee in de optocht. Een en ander brengt ons stilaan naar de middeleeuwen, een periode waarbij machthebbers hun grondgebied vergrootten door oorlogen en/of huwelijken. Ook ons kleine Vlaanderen heeft daarvan ruimschoots zijn deel gehad.

Keizer Karel, hij ‘zetelt’ zowat in het midden van het schilderij, bracht weer wat orde in de Europese lappendeken, en creëerde een rijk ‘waar de zon nooit onderging’. Machtsstrijd en godsdienstoorlogen teisterden hem en zijn grondgebied onophoudelijk, en dwongen hem uiteindelijk tot aftreden.

Zijn erfgenamen verdeelden zijn rijk, en wij kwamen terecht bij Filips II van Spanje. Die beschouwde ons als een onbeschaamd en ongehoorzaam rebellenvolkje, en behandelde ons dan ook als dusdanig. Hij deed daarvoor beroep op Don Fernando Alvarez de Toledo, hertog van Alva, beter bekend als de ‘bloedhertog’. Je vindt hem groots, rank en hoofs, en boven alles wreed afgebeeld, samen met Uilenspiegel en Lamme Goedzak, bekende figuren uit de boeken van Charles De Coster. Beiden staan symbool voor opstand en verzet tegen de onderdrukker. Naar Breughel geïnspireerde figuren verbeelden de ellende van het volk, die in kermissen en drank een beetje hun miserie trachten te vergeten. En de nar vertelt ons fijntjes waar het allemaal om te doen is.

Ook de strijd om de macht tussen Engeland en Spanje vinden we in enkele overgangsbeelden, die ons naar het Frankrijk van de 18e eeuw brengen. De ‘majesteit’ van de Franse zonnekoning staat hiervoor symbool. De Franse kroon en lelie was weer alomtegenwoordig en almachtig, doch dermate arrogant en decadent, dat de val onvermijdelijk was.Wat daarna volgde tart, elke verbeelding. De ‘Franse Revolutie’, het bloed loopt als het ware van tussen de bladzijden van de geschiedenisboeken. Nadat de revolutie zelfs haar eigen kinderen had vermoord; kwam Napoleon aan de macht. En weer werd Europa één groot en bloedig slagveld, enkel en alleen om te voldoen aan de machtswellust en de megalomane ideeën van enkelen.
We zien hem hier bij zijn terugkeer uit de Russische steppen, een dieptepunt in de ‘carrière’ van de kleine Corsicaanse dictator.

En desondanks buigt ‘de kleine man’ de knie, en ontbloot het hoofd voor zoveel ‘grootheid’. De geschiedenis, door de beide zijluiken in beeld gebracht, zal de toeschouwer wellicht nog verser in het geheugen liggen. Twee wereldbranden, die de eerste helft van de 20e eeuw hebben beheerst en getekend. Over de oorzaken gaan we hier niet uitweiden, noch over de schuldvraag, wel over het menselijk leed, het geweld, de onmacht van hen die het moesten ‘ondergaan’.

Bij ons is de ‘grote oorlog’ best bekend van de vierjarige, mensonwaardige stellingoorlog aan de IJzer. Kunstenaars als Joe English, die daar op de eerste rij getuige en slachtoffer van waren, heb ik een hommage gebracht door hen aan het woord te laten. U herkent keizer Wilhelm en Hindenberg die het tafereel van brandende steden (Ieper), vechtende en stervende soldaten (Gebr. Van Raemdonck) onbewogen overschouwen. De wereld staat in brand, doch de ‘poppies’ houden de hoop op een duurzame vrede in zich.

Niets is minder waar. Aan die droom komt een plots einde door het uitbreken van W.O. II. Uitleg is hier overbodig, de beelden spreken voor zich. Toch blijft de hoop levendig dat het leven ook andere waarden in zich draagt dan haat en geweld, met name liefde, vriendschap en verdraagzaamheid, vrede, vrijheid en welzijn voor iedereen.

En hoewel mijn verhaal omtrent overheersing en geweld hier voorlopig stopt, is het in de werkelijkheid nog lang niet ten einde. Het ‘atoomtijdperk’ luidt een heel ander soort van oorlogen in. Denk maar aan Hiroshima en Nagasaki. En ondanks internationale verdragen, is die dreiging nog steeds latent aanwezig. Het schilderij is dus eigenlijk onaf en vraagt vervolg.

Vrijheid en democratie mag dan voor Europa stilaan een feit zijn, voor twee derden van de wereld is dat nog heel ver af. De meer dan dertig oorlogen en gewapende conflicten die vandaag wereldwijd woeden, zijn daar de pijnlijke getuigen van. De zo verlangde wereldvrede, heeft nog een lange weg af te leggen.